مرابحه چیست؟
در این مقاله، با زبانی ساده و همراه با مثالهای کاربردی، به بررسی مفاهیم پیچیده مرابحه و اوراق مرابحه پرداختهایم. انواع مختلف وامهای مرابحهای و اوراق مرابحهای را معرفی کرده و مقایسهای بین این دو قرارداد مالی ارائه دادهایم تا درک بهتری از کاربردهای آنها حاصل شود.
قرارداد مرابحه چیست؟
اگر زمان کافی برای مطالعه متن ندارید…. شما دوستان میتوانید مجموعه اطلاعات گفته شده در این صفحه را در پادکست ما گوش دهید
مرابحه چیست با ذکر مثال
برای شفافتر شدن مفهوم قرارداد مرابحه، یک مثال ساده را در نظر بگیریم: فرض کنید شما میخواهید یک دستگاه تلویزیون بخرید که قیمت آن 10 میلیون تومان است، اما در حال حاضر پول کافی برای خرید نقدی آن ندارید. به همین دلیل به یک بانک مراجعه میکنید و درخواست میکنید که این تلویزیون را برای شما خریداری کند. بانک پس از بررسی درخواست شما و توافق بر سر شرایط، تلویزیون را به قیمت 10 میلیون تومان خریداری میکند. حالا بانک این تلویزیون را به شما میفروشد، اما نه به قیمت 10 میلیون تومان. بانک برای ارائه این خدمات، یک درصد مشخصی از سود را به قیمت اصلی اضافه میکند. فرض کنیم که بانک تصمیم میگیرد 15 درصد سود بگیرد. بنابراین قیمت نهایی تلویزیون برای شما 11.5 میلیون تومان خواهد بود. شما توافق میکنید که این مبلغ 11.5 میلیون تومان را در طول یک سال و در اقساط ماهانه به بانک پرداخت کنید. هر ماه شما مبلغی را به بانک پرداخت میکنید تا در پایان سال کل 11.5 میلیون تومان تسویه شود. در این مثال:- قیمت اصلی کالا: 10 میلیون تومان
- سود بانک: 15 درصد (1.5 میلیون تومان)
- قیمت نهایی: 11.5 میلیون تومان
- شرایط پرداخت: به صورت اقساط ماهانه طی یک سال
- این قرارداد به شما این امکان را میدهد که تلویزیون مورد نظرتان را بدون پرداخت نقدی اولیه و با پرداخت تدریجی خریداری کنید، و بانک هم از سود تعیینشدهای که از ابتدا مشخص شده است، بهرهمند میشود. در این نوع قرارداد، قیمت و شرایط پرداخت کاملاً شفاف و از قبل تعیین شده است، بنابراین هیچ گونه تغییر یا افزایش هزینهای در طول قرارداد رخ نخواهد داد.
انواع وام مرابحه
مرابحه انواع مختلفی دارد که هر یک ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین انواع مرابحه میپردازیم:
- مرابحه ساده:
تعریف: رایجترین نوع مرابحه است که در آن، فروشنده کالایی را به قیمت تمام شده خود به علاوه سود مشخص به خریدار میفروشد.
مثال: خرید یک خودرو از بانک به صورت اقساطی. - مرابحه توثیقی:
تعریف: در این نوع مرابحه، خریدار کالایی را خریداری میکند و سپس آن کالا را به عنوان وثیقه به فروشنده میدهد. در صورت عدم پرداخت اقساط، فروشنده میتواند کالا را پس بگیرد.
مثال: خرید یک زمین و استفاده از آن زمین به عنوان وثیقه برای دریافت وام. - مرابحه استصناعی:
تعریف: در این نوع مرابحه، فروشنده کالایی را که هنوز تولید نشده است، به خریدار میفروشد. یعنی فروشنده تعهد میکند که کالایی را مطابق مشخصات معین تولید و به خریدار تحویل دهد.
مثال: پیشخرید یک آپارتمان در یک پروژه ساختمانی. - مرابحه موجل:
تعریف: در این نوع مرابحه، موعد پرداخت اقساط به تعویق میافتد. این نوع مرابحه بیشتر برای مواردی استفاده میشود که خریدار نیاز به مهلت بیشتری برای پرداخت اقساط داشته باشد.
مثال: خرید یک دستگاه صنعتی با پرداخت اقساط طولانیمدت. - مرابحه مشروط:
تعریف: در این نوع مرابحه، فروشنده میتواند شرطهایی را برای فروش کالا تعیین کند. مثلاً شرط کند که خریدار از کالا به صورت خاصی استفاده کند یا آن را به شخص دیگری نفروشد.
مثال: فروش یک دستگاه تجهیزات پزشکی با شرط اینکه خریدار از آن فقط در یک بیمارستان خاص استفاده کند. - مرابحه متصرفه:
تعریف: در این نوع مرابحه، فروشنده کالایی را که قبلاً خریداری کرده، به دیگری میفروشد.
مثال: فروشندهای که خودرویی را خریداری کرده و سپس آن را به قیمت بالاتر به مشتری دیگری میفروشد.
نکات مهم در مورد مرابحه:
- شفافیت: قیمت تمام شده کالا باید به صورت شفاف برای خریدار مشخص شود.
- سود مشخص: سود فروشنده از قبل تعیین شده و در قرارداد قید میشود.
- مالکیت کالا: تا زمانی که تمام اقساط پرداخت نشود، مالکیت کالا به طور کامل به خریدار منتقل نمیشود.
تفاوت مرابحه با فروش اقساطی
مرابحه و فروش اقساطی هر دو روشهای فروش کالا به صورت نسیه هستند، اما تفاوتهای مهمی با هم دارند که درک آنها برای انتخاب روش مناسب بسیار مهم است.
مرابحه:
در مرابحه، فروشنده کالا را به قیمت تمام شده خود به علاوه سود مشخص به خریدار میفروشد. یعنی فروشنده قیمت تمام شده کالا را (هزینه خرید، حمل و نقل و …) به خریدار میگوید و سپس مبلغی را به عنوان سود به آن اضافه میکند.
ویژگیها:
- شفافیت قیمت: قیمت تمام شده کالا برای خریدار مشخص است.
- سود مشخص: سود فروشنده از قبل تعیین شده و در قرارداد قید میشود.
- مالکیت کالا: تا زمانی که تمام اقساط پرداخت نشود، مالکیت کالا به طور کامل به خریدار منتقل نمیشود.
- عقد اسلامی: مرابحه یک عقد اسلامی است و در بانکداری اسلامی مورد استفاده قرار میگیرد.
فروش اقساطی:
در فروش اقساطی، کالا به خریدار تحویل داده میشود و بهای آن به صورت اقساط پرداخت میشود. قیمت کالا در فروش اقساطی معمولاً بالاتر از قیمت نقدی است.
ویژگیها:
- قیمت نامشخص: گاهی اوقات قیمت تمام شده کالا برای خریدار مشخص نیست و تنها قیمت نهایی اقساط اعلام میشود.
- سود نهفته: سود فروشنده در قیمت نهایی کالا لحاظ میشود و به صورت مستقیم به خریدار اعلام نمیشود.
- مالکیت کالا: معمولاً با تحویل کالا، مالکیت آن به خریدار منتقل میشود.
- عقد تجاری: فروش اقساطی یک عقد تجاری است و الزامات اسلامی در آن به صورت دقیق رعایت نمیشود.
|
ویژگی
|
مرابحه
|
فروش اقساطی
|
|---|---|---|
|
قیمت
|
قیمت تمام شده کالا مشخص است.
|
احتمالا قیمت تمام شده کالا مشخص نیست.
|
|
سود
|
سود به صورت شفاف اعلام میشود.
|
سود در قیمت نهایی کالا نهفته است.
|
|
مالکیت کالا
|
پس از اتمام اقساط، مالکیت منتقل میشود.
|
معمولاً با تحویل کالا، مالکیت منتقل میشود.
|
|
عقد
|
عقد اسلامی
|
عقد تجاری
|
مطالعه مقاله "تسهیلات چیست؟" را به شما پیشنهاد میکنیم.
اوراق مرابحه چیست؟
اوراق مرابحه یک نوع ابزار مالی است که در بانکداری اسلامی استفاده میشود و به دولتها، شرکتها یا مؤسسات مالی کمک میکند تا پول مورد نیازشان را تأمین کنند. این اوراق به نوعی شبیه به اوراق قرضه هستند، اما با قوانین اسلامی همخوانی دارند.
فرض کنید یک شرکت ساختمانی قصد دارد یک برج مسکونی بزرگ بسازد. این شرکت برای تامین مالی ساخت این برج، میتواند به این روش عمل کند:
- تخمین هزینهها: ابتدا هزینههای ساخت برج از جمله خرید زمین، مصالح ساختمانی، دستمزد کارگران و… را به دقت محاسبه میکند.
- انتشار اوراق مرابحه: سپس این شرکت، اوراق مرابحه را به تعداد مشخص و با ارزش اسمی معین منتشر میکند. هر یک از این اوراق نماینده بخشی از ارزش کل برج است.
- فروش اوراق: اوراق مرابحه به سرمایهگذاران فروخته میشود. هر سرمایهگذار با خرید یک یا چند اوراق، در واقع مالک بخشی از آن برج میشود.
- ساخت برج: با جمعآوری وجوه حاصل از فروش اوراق، شرکت ساختمانی اقدام به ساخت برج میکند.
- پرداخت سود: پس از اتمام ساخت برج و فروش آپارتمانهای آن، سود حاصل از فروش به نسبت تعداد اوراق خریداری شده به سرمایهگذاران پرداخت میشود.
انواع اوراق صکوک مرابحه و کاربرد آنها
اوراق مرابحه بر اساس هدف انتشار و نوع دارایی پشتوانه به انواع مختلفی تقسیم میشود. هر یک از این انواع، کاربردهای خاص خود را دارند و برای تامین مالی انواع مختلف پروژهها مورد استفاده قرار میگیرند. در ادامه به برخی از مهمترین انواع اوراق مرابحه اشاره میکنیم:
- اوراق مرابحه تامین مالی
هدف: تامین مالی برای خرید داراییهای ثابت یا جاری یک شرکت.
مثال: یک شرکت تولیدی قصد خرید ماشینآلات جدیدی دارد. برای تامین هزینه این ماشینآلات، اوراق مرابحه منتشر میکند. سرمایهگذاران با خرید این اوراق، در واقع مالک بخشی از این ماشینآلات میشوند و شرکت تولیدی با استفاده از پول حاصل از فروش اوراق، ماشینآلات مورد نیاز خود را خریداری میکند. - اوراق مرابحه رهنی
هدف: تامین مالی با استفاده از وثیقه گذاری بر روی یک دارایی خاص.
مثال: یک شرکت املاک، یک ساختمان تجاری را به عنوان وثیقه قرار میدهد و اوراق مرابحه رهنی منتشر میکند. سرمایهگذاران با خرید این اوراق، در واقع مالک بخشی از آن ساختمان میشوند و در صورت عدم پرداخت بدهی توسط شرکت املاک، میتوانند به آن ساختمان دسترسی داشته باشند. - اوراق مرابحه تامین نقدینگی
هدف: تامین نقدینگی مورد نیاز یک شرکت برای پرداخت بدهیها، هزینههای جاری و یا سرمایهگذاریهای کوتاهمدت.
مثال: یک شرکت تولیدی با مشکل کمبود نقدینگی مواجه شده است. برای رفع این مشکل، میتواند بخشی از موجودی کالاهای خود را به عنوان وثیقه قرار داده و اوراق مرابحه تامین نقدینگی منتشر کند. - اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکتهای تجاری
هدف: تامین سرمایه برای توسعه و گسترش فعالیتهای یک شرکت تجاری.
مثال: یک شرکت تولیدی قصد دارد یک کارخانه جدید بسازد. برای تامین هزینههای ساخت این کارخانه، میتواند اوراق مرابحه تامین سرمایه منتشر کند. سرمایهگذاران با خرید این اوراق، در واقع مالک بخشی از کارخانه جدید خواهند بود.
مقایسه وام مرابحه و اوراق صکوک مرابحه
|
ویژگی
|
وام مرابحه
|
اوراق صکوک مرابحه
|
|---|---|---|
|
ماهیت
|
قرارداد فروش کالا به صورت نسیه
|
اوراق بهادار با پشتوانه دارایی
|
|
مالکیت
|
مشتری مالک کامل کالا میشود
|
خریداران مالکان مشترک دارایی هستند
|
|
حجم معامله
|
معمولاً برای خرید کالاهای مشخص
|
حجم معاملات بزرگتر و متنوعتر
|
|
ریسک
|
ریسک کمتر (مرتبط با کالای خریداری شده)
|
ریسک بیشتر (مرتبط با عملکرد دارایی پشتوانه)
|
|
بازدهی
|
سود مشخص شده در قرارداد
|
سود متناسب با عملکرد دارایی پشتوانه
|
1. مزایای اوراق صکوک مرابحه چیست؟
- سرمایهگذاری در داراییهای واقعی: سرمایهگذاران میتوانند در داراییهای ملموس و با ارزش سرمایهگذاری کنند.
- سوددهی بالا: معمولاً سود حاصل از اوراق مرابحه نسبت به سایر روشهای سرمایهگذاری بالاتر است.
- تامین مالی پروژههای بزرگ: اوراق مرابحه ابزاری مناسب برای تامین مالی پروژههای بزرگ و بلندمدت است.
- مطابقت با اصول اسلامی: این اوراق با اصول اسلامی سازگار هستند و برای سرمایهگذاران اسلامی جذابیت خاصی دارند.
2. معایب اوراق مرابحه چیست؟
- ریسک پروژه: اگر پروژه مورد نظر با شکست مواجه شود، سرمایهگذاران ممکن است زیان ببینند.
- نقدشوندگی پایین: اوراق مرابحه معمولاً نقدشوندگی پایینی دارند و فروش آنها در بازار ممکن است با مشکلاتی همراه باشد.
- مدت زمان طولانی سرمایهگذاری: بازگشت سرمایه در اوراق مرابحه معمولاً طولانیمدت است.
3. حکم شرعی وام مرابحه به روایت مراجع مختلف چگونه است؟
وام مرابحه از نظر بسیاری از مراجع تقلید در صورتی که به درستی و طبق شرایط شرعی اجرا شود، مجاز و حلال است. در این نوع وام، بانک یا مؤسسه مالی به عنوان واسطه عمل میکند و کالا یا دارایی مورد نیاز مشتری را خریداری کرده و سپس با افزودن سودی معین، آن را به مشتری میفروشد. شرط اصلی حلال بودن این نوع وام این است که بانک باید ابتدا مالکیت کالا را به دست آورد و سپس آن را به مشتری بفروشد. برخی مراجع ممکن است نسبت به جزئیات اجرای آن نظرات متفاوتی داشته باشند، اما به طور کلی، در صورتی که تمامی شرایط شرعی رعایت شود، این نوع وام را جایز میدانند.
4. تفاوت وام مرابحه و مضاربه چیست؟
مضاربه و مرابحه دو نوع عقد در معاملات اسلامی هستند که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در مضاربه، دو طرف قرارداد (مالک سرمایه و عامل کار) سرمایه مشترکی را برای تجارت فراهم میکنند و سود حاصل از آن را بر اساس نسبت سرمایه گذاری شده تقسیم میکنند. در واقع، مضاربه نوعی مشارکت در سود و زیان است. اما در مرابحه، فروشنده کالایی را به قیمت تمام شده به علاوه سود مشخص به خریدار میفروشد. در این عقد، موضوع معامله کالا است و فروشنده کالای مورد نظر را پیش از فروش خریداری میکند. بنابراین، تفاوت اصلی این دو عقد در ماهیت معامله است: در مضاربه، هدف مشارکت در سود و زیان است، در حالی که در مرابحه، هدف فروش کالایی با سود مشخص است.
5. تفاوت وام جعاله و مرابحه در چیست؟
جعاله و مرابحه دو نوع عقد در معاملات اسلامی هستند که در ظاهر شباهتهایی به یکدیگر دارند اما تفاوتهای اساسی آنها را از هم متمایز میکند. در جعاله، فردی (عامل) متعهد میشود کاری را انجام دهد و دیگری (موجبالاجر) متعهد میشود در صورت انجام کار، مبلغ مشخصی را به عنوان اجر به عامل پرداخت کند. به عبارت سادهتر، جعاله نوعی قرارداد پاداش است. اما در مرابحه، فروشنده کالایی را به قیمت تمامشده به علاوه سود مشخص به خریدار میفروشد. در این عقد، موضوع معامله کالا است و فروشنده کالای مورد نظر را پیش از فروش خریداری میکند. بنابراین، تفاوت اصلی این دو عقد در موضوع معامله (کار در جعاله و کالا در مرابحه) و نحوه تعیین قیمت است.
6. تفاوت وام قرض الحسنه با مرابحه در چیست؟
تفاوت اصلی وام قرض الحسنه و مرابحه در نوع سود و استفاده از آن است. در وام قرضالحسنه، وامدهنده بدون دریافت هیچ سودی و تنها با هدف کمک به نیازمند، مبلغی را به وامگیرنده قرض میدهد. اما در مرابحه، بانک یا مؤسسه مالی کالایی را خریده و با افزودن سود مشخصی آن را به مشتری میفروشد، بنابراین سود از ابتدا تعیین میشود و مشتری ملزم به پرداخت آن است.
عقد مرابحه چیه؟
معنی مرابحه همین میشه؟