برات چیست؟
برات یک سند تجاری است که به موجب آن، شخص صادرکننده (براتکش) به شخص دیگری (براتگیر) دستور میدهد تا مبلغ مشخصی را در تاریخ معینی به شخص ثالث (دارنده برات) پرداخت کند. به عبارت سادهتر، برات نوعی حواله یا دستور پرداخت است که در تجارت برای تسهیل معاملات و انتقال پول استفاده میشود.
اجزای اصلی یک برات
- براتکش: شخصی که برات را صادر میکند.
- براتگیر: شخصی که باید مبلغ برات را پرداخت کند.
- دارنده برات: شخصی که مبلغ برات به او پرداخت میشود.
- مبلغ برات: مقدار پولی که باید پرداخت شود.
- تاریخ سررسید: تاریخی که باید مبلغ برات پرداخت شود.
کاربردهای برات
- پرداخت در معاملات تجاری: برات برای پرداختهای مؤجل در تجارتهای بینالمللی یا داخلی به کار میرود. این سند امکان پرداخت در تاریخهای آتی را فراهم میکند.
- اعتبار در تجارت بینالمللی: در تجارت بینالمللی، برات معمولاً به عنوان ابزار پرداخت و تأمین اعتبار استفاده میشود، چرا که طرفین ممکن است در کشورهایی با قوانین و واحدهای پولی مختلف باشند.
- سند تعهد مالی: برات به عنوان سندی قانونی، نشاندهنده تعهد مالی بین دو طرف است و در صورت عدم پرداخت، دارنده میتواند از طریق قانونی اقدام کند.
انواع برات
- برات دیداری (به رؤیت)
تعریف: براتی است که با ارائه آن به براتگیر، بلافاصله قابل پرداخت است. یعنی دارنده برات میتواند با مراجعه به براتگیر و ارائه برات، مبلغ آن را دریافت کند.
مثال: شرکتی به شرکت دیگری براتی دیداری صادر میکند تا بابت خرید کالا، مبلغ آن را بلافاصله پرداخت کند. - برات مدتدار
تعریف: براتی است که پرداخت آن به تاریخی مشخص در آینده موکول شده است. این تاریخ، تاریخ سررسید برات نامیده میشود.
مثال: شرکتی به شرکت دیگری براتی صادر میکند که در دو ماه آینده قابل پرداخت باشد. این به شرکت بدهکار فرصت میدهد تا مبلغ مورد نظر را فراهم کند. - برات شرطدار
تعریف: براتی است که پرداخت آن منوط به تحقق شرط خاصی است. این شرط میتواند مربوط به رویدادهای مختلفی مانند فروش کالا، دریافت یک وجه یا تحقق یک وضعیت خاص باشد.
مثال: شرکتی به شرکت دیگری براتی صادر میکند که پرداخت آن منوط به فروش محموله کالایی خاص است. - برات انتقالپذیر
تعریف: براتی است که دارنده آن میتواند با ظهرنویسی، آن را به شخص دیگری منتقل کند. ظهرنویسی به معنای امضای پشت برات و قید عبارت «به حواله به» و نام شخص جدید است.
مثال: شخصی براتی را که از شرکت A دریافت کرده است، با ظهرنویسی به شخص دیگری منتقل میکند. - برات غیرقابل انتقال
تعریف: براتی است که دارنده آن نمیتواند آن را به شخص دیگری منتقل کند. این نوع برات معمولاً در وجه شخص معینی صادر میشود.
مثال: براتی که در وجه آقای علی صادر شده است، فقط قابل پرداخت به خود آقای علی است. - برات ساده و سازشی
برات ساده: براتی است که هیچ قیدی در آن ذکر نشده باشد و پرداخت آن مطابق با شرایط عمومی قانون تجارت انجام میشود.
برات سازشی: براتی است که در آن شرایط خاصی برای پرداخت یا سایر موارد ذکر شده باشد.
شرایط برات
1. شرایط شکلی (صوری) برات:
این شرایط به شکل ظاهری و محتوای برات مربوط میشوند و عبارتند از:
- قید کلمه “برات” روی ورقه: این عبارت باید به وضوح روی برات نوشته شود.
- تاریخ نوشتن ورقه برات: تاریخ صدور برات باید به طور دقیق مشخص شود.
- اسم شخص که باید مبلغ برات را بپردازد (براتگیر): نام براتگیر باید به وضوح مشخص شود.
- تعیین مبلغ برات: مبلغ دقیق و مشخصی که باید پرداخت شود، باید در برات قید گردد.
- تاریخ پرداخت مبلغ برات: تاریخ سررسید پرداخت وجه برات باید مشخص باشد.
- مکان پرداخت وجه برات: محل پرداخت وجه برات باید تعیین شود.
- اسم شخصی که وجه برات باید به وی پرداخته شود (دارنده برات): نام دارنده برات باید مشخص شود.
- تصریح به اینکه ورقه حاضر، نسخه چندم برات است: اگر از برات چند نسخه تهیه شده باشد، باید در هر نسخه به این موضوع اشاره شود.
- مهر یا امضا: برات باید با مهر یا امضای براتکش (صادرکننده برات) همراه باشد.
2. شرایط ماهوی برات:
این شرایط به ماهیت و ماهیت حقوقی برات مربوط میشوند و عبارتند از:
- اهلیت صادرکننده: فردی که برات را صادر میکند باید اهلیت حقوقی داشته باشد.
- رضایت صادرکننده: صدور برات باید با اراده آزاد و رضایت کامل صادرکننده صورت گیرد.
- جهت صدور برات: برات باید برای یک هدف مشروع و قانونی صادر شود.
رعایت شرایط شکلی و ماهوی برات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. زیرا در صورت عدم رعایت هر یک از این شرایط، برات از نظر قانونی باطل بوده و دارنده برات نمیتواند برای وصول مطالبات خود اقدام قانونی انجام دهد.
تفاوت چک، سفته و برات
چک، سفته و برات سه نوع سند تجاری هستند که در معاملات مالی بسیار مورد استفاده قرار میگیرند. هر کدام از این اسناد ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند و از نظر حقوقی تفاوتهایی با یکدیگر دارند. در زیر به بررسی تفاوتهای اصلی این سه سند میپردازیم:
چک
- تعریف: چکی است که توسط فردی که در بانک حساب دارد صادر میشود و به بانک دستور میدهد مبلغ مشخصی را از حساب وی به حساب شخص دیگری واریز کند.
- ویژگیها:انتقالپذیری محدود: چک معمولاً یک بار قابل انتقال است و بعد از اولین وصول، قابلیت انتقال خود را از دست میدهد.
- ضمانت بانک: بانک تضمین میکند که اگر در حساب صادرکننده چک پول کافی وجود داشته باشد، وجه چک پرداخت خواهد شد.
- سررسید: چک معمولاً دارای تاریخ سررسید مشخصی است.
- کاربرد: چک بیشتر برای پرداختهای جاری و روزمره استفاده میشود.
سفته
- تعریف: سفته سندی است که توسط یک نفر (صادرکننده سفته) صادر میشود و در آن، صادرکننده متعهد میشود که مبلغ مشخصی را در تاریخ معینی به دارنده سفته بپردازد.
- ویژگیها:انتقالپذیری: سفته قابلیت انتقال به افراد مختلف را دارد.
- ضمانت صادرکننده: پرداخت وجه سفته به عهده صادرکننده آن است و بانک در پرداخت آن دخالتی ندارد.
- سررسید: سفته میتواند دارای تاریخ سررسید مشخص یا سررسید در خواست باشد.
- کاربرد: سفته بیشتر برای تضمین پرداخت بدهیها و تعهدات استفاده میشود.
برات
- تعریف: براتی است که توسط یک نفر (براتکش) صادر میشود و در آن، براتکش به شخص دیگری (براتگیر) دستور میدهد که مبلغ مشخصی را در تاریخ معینی به دارنده برات بپردازد.
- ویژگیها:انتقالپذیری: برات قابلیت انتقال به افراد مختلف را دارد.
- ضمانت: بسته به نوع برات، ممکن است بانک یا خود براتکش ضامن پرداخت وجه باشند.
- سررسید: برات میتواند دارای تاریخ سررسید مشخص یا سررسید در خواست باشد.
- کاربرد: برات در معاملات تجاری بینالمللی و برای تضمین پرداختهای بزرگ استفاده میشود.
قبول و نکول برات
قبول و نکول برات دو اصطلاح مهم در حقوق تجارت هستند که به ترتیب به معنای پذیرش و رد یک برات توسط براتگیر است. این دو عمل، آثار حقوقی مهمی بر روی روابط بین طرفهای برات دارند.
قبول برات
- تعریف: قبول برات به معنای آن است که براتگیر، پس از دریافت برات، تعهد خود را مبنی بر پرداخت وجه برات در تاریخ سررسید، به طور کتبی روی برات قید کند.
- آثار قبول:مسئولیت مستقیم براتگیر: با قبول برات، براتگیر مستقیماً مسئول پرداخت وجه برات میشود و دارنده برات میتواند مستقیماً از وی مطالبه وجه کند.
- افزایش اعتبار برات: قبول برات، اعتبار برات را افزایش میدهد و باعث میشود که برات راحتتر مورد معامله قرار گیرد.
- ایجاد رابطه مستقیم بین دارنده برات و براتگیر: با قبول برات، رابطه مستقیم حقوقی بین دارنده برات و براتگیر ایجاد میشود.
نکول برات
- تعریف: نکول برات به معنای آن است که براتگیر، پس از دریافت برات، از پذیرش آن خودداری کند و یا اینکه تعهد خود را مبنی بر پرداخت وجه برات، به طور کتبی روی برات رد کند.
- آثار نکول:عدم مسئولیت مستقیم براتگیر: با نکول برات، براتگیر مسئولیت مستقیمی در قبال پرداخت وجه برات ندارد.
- کاهش اعتبار برات: نکول برات، اعتبار برات را کاهش میدهد و ممکن است باعث مشکلاتی در نقل و انتقال آن شود.
- مسئولیت براتکش: در صورت نکول برات، مسئولیت پرداخت وجه برات به عهده براتکش خواهد بود.
برات ارزی چیست؟
برات ارزی سندی تجاری است که به ارز خارجی صادر میشود و برای پرداخت بدهیهای ارزی یا انتقال پول به خارج از کشور استفاده میشود. در واقع، این نوع برات همانند برات ریالی است، با این تفاوت که مبلغ آن به ارز خارجی مانند دلار، یورو یا پوند مشخص میشود. براتهای ارزی معمولاً برای انجام معاملات بینالمللی، پرداخت هزینههای واردات و صادرات و تسویه حسابهای بینالمللی مورد استفاده قرار میگیرند. این براتها نیز مانند سایر براتها، دارای تاریخ سررسید، براتکش، براتگیر و دارنده برات هستند و در صورت عدم پرداخت در موعد مقرر، دارنده برات میتواند اقدامات قانونی لازم را انجام دهد.
به طور خلاصه، برات ارزی ابزاری است که در تجارت بینالملل برای تسهیل پرداختها و انتقال ارز به کار میرود.
برات اسنادی چیست؟
برات اسنادی نوعی برات خاص است که در تجارت بینالمللی برای تضمین پرداخت کالا و خدمات استفاده میشود. در این نوع برات، پرداخت وجه به دارنده برات منوط به ارائه اسناد مشخصی است که نشاندهنده ارسال کالا یا ارائه خدمات باشد. این اسناد میتواند شامل بارنامه، بیمه نامه، گواهی مبدا و سایر مدارک مرتبط باشد. به عبارت سادهتر، برات اسنادی یک مکانیزم امنیتی است که از طرفین معامله محافظت میکند و اطمینان حاصل میکند که کالا یا خدمات قبل از پرداخت وجه، به دست خریدار برسد. این نوع برات معمولاً در معاملات بازرگانی بینالمللی که طرفین در کشورهای مختلف قرار دارند، مورد استفاده قرار میگیرد.
برات الکترونیکی چیست؟
برات الکترونیکی، نسخهی دیجیتالی برات سنتی است که فرآیندهای صادر، انتقال و وصول آن به صورت الکترونیکی انجام میشود. این ابزار مالی، امکان انجام معاملات تجاری را با سرعت و امنیت بیشتری فراهم میکند. برات الکترونیکی معمولاً توسط بانکها و موسسات مالی صادر میشود و اطلاعات آن در یک سیستم مرکزی ثبت میشود. با استفاده از برات الکترونیکی، میتوان بسیاری از مشکلات مرتبط با براتهای کاغذی مانند جعل، گم شدن و تأخیر در انتقال را برطرف کرد و به این ترتیب، به بهبود کارایی و شفافیت در معاملات تجاری کمک کرد.
برات رجوعی چیست؟
برات رجوعی نوعی برات است که در آن، براتکش به براتگیر دستور میدهد تا مبلغ مشخصی را نه مستقیماً به دارنده برات، بلکه به شخص دیگری (که معمولاً خود براتکش است) پرداخت کند. به عبارت سادهتر، در برات رجوعی، مسیر پرداخت پول به صورت دورهای است و وجه برات به جای پرداخت مستقیم به دارنده آن، به حساب براتکش بازگردانده میشود. این نوع برات معمولاً در مواردی استفاده میشود که براتکش قصد دارد با این روش، وجهی را از حساب خود به حساب دیگری منتقل کند یا عملیات مالی دیگری را انجام دهد.
به طور خلاصه، برات رجوعی نوعی ابزار مالی است که برای انتقال وجه از یک حساب به حساب دیگر یا انجام عملیات مالی خاص، با استفاده از مکانیزم برات، به کار میرود.
برات سازشی چیست؟
برات سازشی نوعی برات است که در آن، شرایط پرداخت و سایر جزئیات معامله به طور دقیق و مشخص بیان شده است. به عبارت دیگر، این نوع برات، انعطافپذیری بیشتری نسبت به براتهای ساده دارد و طرفین معامله میتوانند با توجه به نیازهای خود، شرایط خاصی را برای پرداخت در نظر بگیرند. این شرایط میتواند شامل مواردی مانند تاریخهای مختلف پرداخت، نرخ بهره، جریمه تأخیر در پرداخت و سایر بندهای توافقی باشد. با استفاده از برات سازشی، طرفین معامله میتوانند ریسکهای ناشی از عدم پرداخت را کاهش داده و اطمینان بیشتری از اجرای تعهدات طرف مقابل حاصل کنند.
به طور خلاصه، برات سازشی، براتی است که در آن، شرایط پرداخت و سایر جزئیات معامله به صورت توافقی بین طرفین تعیین میشود و انعطافپذیری بیشتری نسبت به براتهای ساده دارد.
تنزیل برات چیست؟
تنزیل برات به معنای فروش یک برات مدتدار به بانک یا موسسه مالی قبل از تاریخ سررسید آن است. در این فرآیند، دارنده برات، برات خود را با تخفیفی به بانک میفروشد و بلافاصله مبلغی کمتر از ارزش اسمی برات را دریافت میکند. این تخفیف به عنوان کارمزد تنزیل شناخته میشود و به عواملی مانند مدت زمان باقیمانده تا سررسید برات، اعتبار براتکش و نرخ بهره بازار بستگی دارد. بانکها با خرید براتهای مدتدار، نقدینگی خود را افزایش میدهند و از این طریق به کسب سود میپردازند. دارنده برات نیز با تنزیل برات، میتواند به صورت فوری به پول نیاز خود برسد.
به عبارت سادهتر، تنزیل برات، فرآیند تبدیل یک دارایی مالی (برات) به پول نقد قبل از موعد مقرر است.
برات بدون تعهد چیست؟
برات بدون تعهد نوعی برات اسنادی است که در آن، بانک تضمینی برای پرداخت وجه برات ارائه نمیدهد. به عبارت دیگر، در این نوع برات، بانک صرفاً وظیفه انتقال اسناد به خریدار را بر عهده دارد و مسئولیت پرداخت وجه برات به عهده خود خریدار است. این نوع برات معمولاً در مواردی استفاده میشود که بین خریدار و فروشنده اعتماد کافی وجود داشته باشد و خریدار به توانایی فروشنده در پرداخت وجه اطمینان داشته باشد.
به طور خلاصه، در برات بدون تعهد، بانک نقشی به عنوان ضامن پرداخت ندارد و تنها وظیفه انتقال اسناد را بر عهده دارد. این نوع برات، ریسک بیشتری را برای فروشنده به همراه دارد، زیرا در صورت عدم پرداخت وجه توسط خریدار، فروشنده باید برای وصول مطالبات خود اقدامات قانونی انجام دهد.
مهمترین تفاوت بین برات بدون تعهد و برات با تعهد این است که در برات با تعهد، بانک تضمین میکند که در صورت عدم پرداخت وجه توسط خریدار، خود بانک این مبلغ را پرداخت خواهد کرد.
برات تضمینی چیست؟
برات تضمینی نوعی برات است که در آن، بانک یا موسسه مالی معتبر به عنوان ضامن پرداخت وجه برات عمل میکند. به عبارت سادهتر، در این نوع برات، بانک تضمین میکند که در صورت عدم پرداخت وجه توسط براتگیر، خود بانک این مبلغ را به دارنده برات پرداخت خواهد کرد. وجود ضمانت بانک، اعتبار برات را افزایش داده و باعث میشود که دارنده برات با اطمینان بیشتری به دریافت وجه خود امیدوار باشد. براتهای تضمینی معمولاً در معاملات بزرگ و مهم مورد استفاده قرار میگیرند و برای فروشندگان، امنیت بیشتری را فراهم میکنند.
به طور خلاصه، برات تضمینی نوعی برات است که در آن، بانک به عنوان ضامن پرداخت عمل میکند و به این ترتیب، ریسک عدم پرداخت وجه برای دارنده برات کاهش مییابد.
تفاوت اصلی بین برات تضمینی و برات بدون تعهد در این است که در برات بدون تعهد، بانک هیچ گونه تضمینی برای پرداخت وجه ارائه نمیدهد.
واخواست برات چیست؟
واخواست برات به معنای اقدامی است که دارنده برات در صورت عدم پرداخت وجه برات توسط براتگیر انجام میدهد. در واقع، واخواست برات یک نوع اعتراض رسمی است که دارنده برات به براتگیر یا سایر ضامنین پرداخت وجه برات اعلام میکند که وجه برات پرداخت نشده است. این اقدام، شرایط حقوقی خاصی را ایجاد میکند و به دارنده برات این امکان را میدهد تا برای وصول مطالبات خود اقدامات قانونی لازم را انجام دهد. واخواست برات معمولاً باید طبق تشریفات قانونی مشخصی صورت گیرد و در صورت عدم رعایت این تشریفات، ممکن است حقوق دارنده برات از بین برود.